Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Jakie jest stanowisko strony polskiej wobec wprowadzenia do aneksu do wytycznych Europejskiego Funduszu Społecznego Plus zapisów, które umożliwią finansowanie z funduszy unijnych dużych placówek całodobowych, w tym tworzenia tam mieszkań wspomaganych? 
• Stanowiłoby to zaprzeczenie idei deinstytucjonalizacji - pisze Rzecznik Praw Obywatelskich do Ministra Funduszy i Polityki Regionalnej
• Prosi go też o odniesienie się do pozbawienia możliwości finansowania z funduszy UE opieki wytchnieniowej organizowanej przez podmioty, które nie są nadzorowane przez administrację rządową.
• Pyta ponadto, dlaczego takich zmian nie skonsultowano z partnerami społecznymi

Rzecznik otrzymał do wiadomości pismo MFiPR z 19 września 2023 r. do Komisji Europejskiej - Dyrekcji Generalnej ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego ws. uzgodnień pomiędzy MFiPR i Ministerstwem Rodziny i Polityki Społecznej a Komisją Europejską ws. aneksu do wytycznych dotyczących realizacji projektów z udziałem środków Europejskiego Funduszu Społecznego Plus w regionalnych programach na lata 2021-2027. 

W piśmie wyrażono zaniepokojenie kierunkiem, w którym mają zmierzać zaproponowane w ramach uzgodnień rozwiązania. Pierwsza z wątpliwości dotyczy finansowania z EFS+ placówek całodobowych, m.in. domów pomocy społecznej i umożliwienie tworzenia w nich mieszkań wspomaganych. Stanowiłoby to zaprzeczenie idei deinstytucjonalizacji systemu wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami i starszych. 

Druga kwestia to zmiany finansowania opieki wytchnieniowej i uniemożliwienia finansowania z EFS+ tego rodzaju wsparcia prowadzonego przez inne podmioty niż te, które podlegają nadzorowi administracji rządowej (np. NGO-sów czy małych ośrodków pomocy społecznej realizujących wsparcie wytchnieniowe w warunkach domowych). W piśmie wskazano również, że przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego nie zostali zaproszeni do konsultacji. 

Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych nakłada na strony obowiązek podjęcia skutecznych i odpowiednich środków w celu umożliwienia osobom z niepełnosprawnościami życia w społeczności lokalnej, a tym samym konieczność przeprowadzenia procesu deinstytucjonalizacji rozumianej jako przejście od opieki instytucjonalnej do wsparcia na poziomie społeczności lokalnych, z poszanowaniem podmiotowości i przyrodzonej godności wszystkich osób, w tym prawa do decydowania o własnym życiu.

W 2018 r. Komitet ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami rozpatrywał sprawozdanie z realizacji postanowień Konwencji przez Polskę. Wskazał, że w obszarze deinstytucjonalizacji mamy do czynienia z "krytyczną stagnacją". Zalecił, aby Polska przyjęła plany działania na rzecz deinstytucjonalizacji wraz z ramami czasowymi przejścia osób z niepełnosprawnościami do niezależnego życia w społeczności lokalnej i zapewniła odpowiednie finansowanie 

Komitet zwrócił również uwagę na potrzebę zapewnienia wydatkowania funduszy UE przeznaczonych na deinstytucjonalizację na rozwiązania zgodne z Konwencją oraz na konieczność monitorowania wydatkowania tych funduszy z rzeczywistym udziałem osób z niepełnosprawnościami lub ich reprezentatywnych organizacji, w celu zapewnienia, że wydatki będą zgodne z ich potrzebami.

Stronami Konwencji są zarówno Polska, jak i UE. Jej postanowienia stanowią integralną część prawnego porządku Unii. Ponieważ umowy międzynarodowe zawierane przez UE mają pierwszeństwo przed instrumentami prawa wtórnego, instrumenty te należy interpretować w sposób zgodny z Konwencją. Jej strony są zobowiązane do przyjęcia wszelkich odpowiednich środków ustawodawczych, administracyjnych i innych w celu wdrożenia praw przez nią uznanych i jednocześnie powstrzymywania się od angażowania się w jakiekolwiek działania lub praktyki, które są z nią niezgodne oraz zapewnienia, że władze i instytucje publiczne będą działały zgodnie z Konwencją. 

Zobowiązanie to wyraża się szczególnie w dbałości władz publicznych o prawidłowe wykorzystanie funduszy unijnych. Jednocześnie Komisja zobowiązała się wspierać organy krajowe, regionalne i lokalne w ich staraniach na rzecz deinstytucjonalizacji i niezależnego życia, w tym m.in. za pośrednictwem funduszy objętych zarządzaniem dzielonym na lata 2021-2027 oraz Instrumentu Wsparcia Technicznego.

Obowiązek poszanowania praw osób z niepełnosprawnościami do korzystania ze środków mających zapewnić im samodzielność, integrację społeczną oraz udział w życiu społeczności wyraża też art. 26 Karty Praw Podstawowych. 

Celem deinstytucjonalizacji jest stworzenie alternatywy dla opieki instytucjonalnej, nie zaś jej wzmacnianie. Fundusze europejskie nie mogą być przeznaczone na utrzymywanie, jak i rozwijanie istniejących instytucjonalnych form. Stanowiłoby to naruszenie zobowiązań wynikających z art. 19 Konwencji.

RPO Marcin Wiącek zwraca się o wyjaśnienia do ministra Grzegorza Pudy. Pyta zwłaszcza,  jakie jest stanowisko strony polskiej w odniesieniu do wprowadzenia do aneksu do wytycznych EFS+ zapisów, które w praktyce umożliwią finansowanie z funduszy unijnych dużych placówek całodobowych, w tym tworzenie mieszkań wspomaganych w tych instytucjach. 

Prosi też o odniesienie się do kwestii pozbawienia możliwości finansowania z funduszy UE opieki wytchnieniowej organizowanej przez podmioty, które nie są nadzorowane przez administrację rządową. Pyta również, z jakich powodów nie przeprowadzono konsultacji ewentualnych zmian do wytycznych EFS+ z partnerami społecznymi, w tym z  przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego.

XI.503.2.2023