Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Nasz świat staje się coraz bardziej cyfrowy w miarę odchodzenia od „papierologii”, także co do rozmaitych rozliczeń obywateli z państwem
• Następuje to jednak bez odpowiednich przepisów przejściowych oraz wyłączeń uzasadnionych wiekiem i brakiem kompetencji cyfrowych
• Budzi to zastrzeżenia RPO nie tylko co do prawidłowej legislacji, ale także zgodności z konstytucyjną zasadą niedyskryminacji oraz właściwym poszanowaniem praw osób  w wieku podeszłym do godnego i niezależnego życia
• AKTUALIZACJA: Mając na uwadze skalę wykluczenia cyfrowego wśród osób starszych, dynamiczny rozwój technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz ich powszechne zastosowanie w życiu codziennym, Ministerstwo od lat realizuje działania, które zapewniają seniorom możliwość aktywnego uczestniczenia w życiu społecznym i publicznym - odpisał sekretarz stanu w MRiPS Stanisław Szwed w obszernej odpowiedzi (tekst w załączniku)

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek zwraca się do minister rodziny i polityki społecznej Marleny Maląg o wprowadzenie rozwiązań, które - wobec niemożności nabycia kompetencji cyfrowych - nie będą prowadzić do wykluczenia osób starszych.

Do Rzecznika wpłynął wniosek obywatelki - osoby z pokolenia 60+. Wskazała na obowiązek składania miesięcznej deklaracji rozliczeniowej wyłącznie elektronicznie. Wniosek ten był podstawą wystąpienia RPO do Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Wyjaśnienia Prezes ZUS - jakkolwiek bardzo cenne i ważne z punktu widzenia działań promocyjnych - nie są jednak odpowiedzią na realny problem.

24 czerwca 2021 r.  do ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych dodano art. 47b i art. 47c, zgodnie z którymi płatnik składek zobowiązany jest założyć profil informacyjny  w systemie teleinformatycznym ZUS. W przypadku niedopełnienia tego obowiązku profil informacyjny zostanie założony przez ZUS. Przepisy te weszły w życie 1 stycznia 2023 r.

Problem wpisuje się w zjawisko obejmujące wykluczenie cyfrowe seniorów, a także obowiązek państwa zagwarantowania efektywnej legislacji zakazującej dyskryminacji ze względu na wiek.

Ma to także znacznie szerszy wymiar. Efektywne zapobieganie wykluczeniu cyfrowemu seniorów wymaga edukacji, które od lat brakuje. Tego również dotyczyło jedno z wystąpień Rzecznika  do Prezesa Rady Ministrów.

RPO pragnie, aby ta m.in. sprawa przyczyniła się do rozpoczęcia szerszej dyskusji obejmującej temat wykluczenia cyfrowego seniorów, możliwej dyskryminacji oraz ageizmu.

Działająca przy RPO Komisja Ekspertów ds. Osób Starszych przedstawiła ostatnio  opinię wraz z rekomendacjami co do podjęcia działań w sprawie cyfrowej sprawozdawczości i rozliczeń podatkowych organizacji pozarządowych. Problemy te dotyczą najczęściej organizacji zrzeszających osoby starsze, z których większość nie ma odpowiednich kompetencji cyfrowych.

Są wśród nich m. in. Uniwersytety Trzeciego Wieku, koła gospodyń wiejskich czy organizacje kombatanckie, których członkowie mają często ponad 80 lat. Problem dotyczy także organizacji działających w sferze kultury, ochrony zdrowia czy ochrony tradycji i dziedzictwa narodowego, których członkowie władz odpowiedzialni za podpisywanie cyfrowych dokumentów to seniorzy lub inne osoby wykluczone cyfrowo.

W ocenie Komisji ds. Osób Starszych obecna sytuacja nie tylko wymaga dodatkowych zabiegów organizacji, by spełnić wymogi, ale prowadzi również do dyskryminacji osób starszych, które często same rezygnują z członkostwa we władzach organizacji wiedząc, że nie poradzą sobie z cyfrowymi obowiązkami, bądź nie są do tych władz wybierane z uwagi na brak kompetencji cyfrowych. Zdarzają się także sytuacje, w których sprawozdania czy rozliczenia podatkowe formalnie są podpisywane przez seniorów, ale faktycznie robią to inne osoby, mające odpowiednie kompetencje,  ale bez uprawnień. Dodatkowym problemem są koszty rozliczeń podatkowych. Mogą one być podpisywane wyłącznie podpisem elektronicznym, za który organizacje muszą zapłacić.

Automatyczne przekształcanie dotychczasowych obowiązków „papierowych” w obowiązki cyfrowe bez odpowiednich przepisów przejściowych, a także możliwych wyłączeń uzasadnionych okolicznościami  - wiekiem i brakiem kompetencji cyfrowych - budzi zastrzeżenia nie tylko co do prawidłowej legislacji, ale także zgodności z zasadą niedyskryminacji (art. 32 ust. 2 Konstytucji RP) oraz właściwym poszanowaniem praw osób w wieku podeszłym do godnego i niezależnego życia (art. 25 Karty Praw Podstawowych UE).

RPO prosi Panią Minister o pochylenie się nad tematem, a także o zabranie głosu w dyskusji na temat konieczności wspierania osób starszych w świecie zdominowanym przez cyfryzację. Chodzi także o wprowadzanie takich rozwiązań, które w przypadku braku możliwości nabycia kompetencji cyfrowych nie będą doprowadzać do wykluczenia tych osób. Pod rozwagę poddaje także podjęcie odpowiednich działań legislacyjnych.

VII.801.2.2022