Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Czy polska polityka przeciwdziałania terroryzmowi oraz radykalizacji jest zgodna z międzynarodowymi zobowiązaniami w zakresie praw człowieka?
• Jakie środki są potrzebne, aby polityka przeciwdziałania terroryzmowi i przeciwdziałaniu radykalizacji nie przyczyniała się do zwiększania polaryzacji społecznej i dyskryminacji?

Te pytania były punktem wyjścia spotkania online 10 czerwca 2020 r. z inicjatywy Rzecznika Praw Obywatelskich i Europan Network Against Racism. Poświęcono je prezentacji wyników badania pt. „Wpływ środków przeciwdziałania terroryzmowi oraz radykalizacji postaw na grupy narażone na dyskryminację i rasizm”, przeprowadzonego w kilku europejskich krajach.

Celem spotkania było wysłuchanie opinii eksperckich na temat wstępnych wniosków z badania oraz opracowanie odpowiednich zaleceń dotyczących polityk.

Rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar podkreślił, że seminarium odbywa się w specjalnym czasie dla praw człowieka. Protesty antyrasistowskie w Stanach Zjednoczonych oraz postępująca radykalizacja i incydenty o charakterze rasistowskim i ksenofobicznym w związku z pandemią COVID-19 każą stawiać pytania o adekwatne działania organów państwowych. 

Przyznanie właściwych uprawnień służbom odpowiedzialnym za walkę z terroryzmem jest obowiązkiem państwa, wynikającym m.in. z art. 5 Konstytucji. Jednocześnie jednak pod hasłem walki z terroryzmem nie można ingerować w prawa i wolności człowieka w sposób nieproporcjonalny.

Ustawa o działaniach antyterrorystycznych z  10 czerwca 2016 r., była przedmiotem zainteresowania RPO już podczas prac projektowych. Rzecznik wielokrotnie zgłaszał uwagi co do przedstawionych w ustawie regulacji, wskazując na nieproporcjonalne ograniczenie praw i wolności człowieka i obywatela, w szczególności praw cudzoziemców. Jako przykład RPO wskazał m. in. na art. 9 ustawy, który umożliwia podejmowanie środków kontroli operacyjnej wobec cudzoziemców na okres nie dłuższy niż 3 miesiące, z możliwością przedłużenia.

Przedstawiciele ENAR – Ojeaku Nwabuzo i Tufyal Choudhury wprowadzili następnie uczestników w kontekst badania.

„Walka z terroryzmem jest obszarem zwiększonej koordynacji polityki globalnej i europejskiej. Najnowsza dyrektywa ramowa w sprawie zwalczania terroryzmu z 2017 r. zobowiązuje Komisję Europejską do przedstawienia do września 2021 r. sprawozdania na temat wpływu dyrektywy "na podstawowe prawa i wolności, w tym na niedyskryminację, oraz na praworządność" – wskazała ekspertka ENAR Ojeaku Nwabuzo.

Goście wyjaśnili także rolę ENAR, która działa na szczeblu unijnym i krajowym, by zapewniać budowanie zaufania oraz integracyjną politykę bezpieczeństwa opartą na prawach człowieka, równości i długoterminowym włączeniu społecznym.

Jak podkreślił Tufyal Choudhury, przedstawiony projekt badawczy analizuje w szczególności doświadczenia w zakresie środków zwalczania terroryzmu oraz przeciwdziałania radykalizacji przez członków grup, narażonych na większe ryzyko dyskryminacji i rasizmu we Francji, Niemczech, Polsce, Hiszpani oraz na Węgrzech.

Anna Łukjanowicz - autorka badania, wskazała w części sprawozdawczej, że przeważająca większość respondentów wyraziła zaniepokojenie pełnym dyskryminacji i uprzedzeń rasowych dyskursem publicznym w sprawie imigracji oraz rozwojem polityki imigracyjnej ukierunkowanej na odstraszenie muzułmanów od przyjeżdżania do Polski. „Publiczna i urzędowa wrogość wobec imigrantów muzułmańskich generuje wśród nich niepokój oraz uczucie bezsilności. Osłabia ona również integrację oraz głębsze zaangażowanie obywatelskie i społeczne”.

Negatywny dyskurs polityczny, medialny i publiczny na temat muzułmanów i uchodźców przekłada się na zwiększoną liczbę przypadków islamofobii oraz rasizmu w życiu codziennym respondentów. Strach przed rasizmem i dyskryminacją podczas pobytu w Polsce, niejednokrotnie prowadzi do autocenzury indywidualnych jak również grupowych wyrażeń "muzułmańskości".

„Jeden z respondentów wyjaśnił, jak jadąc autobusem z kilkoma znajomymi muzułmanami na terenie Warszawy, czuli, że przez ich obecność atmosfera w autobusie zrobiła się tak napięta, że musieli najpierw wysiąść zanim swobodnie przywitali się wzajemnie pozdrowieniem Salam alajkum" – to niepokojące sygnały pokazujące, że dyskurs publiczny wokół kwestii terroryzmu dotyka szczególnie grupy identyfikujące się jako muzułmanów.

W dyskusji nad wnioskami z badań głos zabrał m. in. Jacek Mazurczak, ekspert do spraw walki z mową nienawiści Instytutu Bezpieczeństwa Społecznego. Zarekomendował, aby doszukać się podobnych badań o radykalizacji grup skrajnie prawicowych - „Ważne jest, aby sprawdzać czy istnieje jakakolwiek symetria lub asymetria po stronie tych zagrożeń z którymi musimy się uporać w Polsce”.

Na problem nakładania się różnych kategorii przepisów zwrócił uwagę dr hab. Witold Klaus, przedstawiciel Stowarzyszenia Interwencji Prawnej - „To z czym mamy problem to nakładające się na siebie dwa rodzaje przepisów – karne – które pozwalają ścigać osoby podejrzane o dany czyn i przepisy administracyjne, dotyczące cudzoziemców, które na podstawie podejrzeń pozwalają taką osobę wydalić. To co widziałbym w rekomendacjach, w kontekście europejskim i w kontekście współpracy międzynarodowej, to wypracowanie spójnej filozofii walki z terroryzmem, także w kontekście spójności przepisów.

Eliza Rutynowska, przedstawicielka Forum Obywatelskiego Rozwoju nawiązała do kwestii bezpieczeństwa w kontekście pandemii COVID- 19. Wskazała, że przepisy pandemiczne zostaną z nami na dłużej – będą miały znaczenie w perspektywie wieloletniej, i jeśli znajdą się w nich rażące naruszenia prawa – takie jak ograniczenie prawa do obrony osób oskarżonych o terroryzm – może to stworzyć problem  prawny, który ciężko nam będzie rozwiązać.

Wskazała także, że kwestie bezpieczeństwa związane z koronawirusem oraz protesty w USA to idealny moment aby uświadomić obywateli jak ważna jest kwestia edukacji antydyskryminacyjnej – dzięki budowaniu świadomości prawnej, jak podkreśliła, będzie można pracować nad skutecznym rozwiązywaniem skutków problemów z którymi w kontekście bezpieczeństwa mierzymy się obecnie.    

W spotkaniu brali udział:

Współorganizatorzy:

• Ojeaku Nwabuzo - Senior Research Officer, European Network Against Racism
• Tufyal Choudhury LLM - Assistant Professor at Durham Law School, European Network Against Racism
• Anna Łukjanowicz – badaczka krajowa w ramach projektu ENAR, Ośrodek Kultury Muzułmańskiej w Warszawie

Eksperci i zaproszeni goście:

• nadinsp. Magdalena Kroll - Krajowy Koordynator Przestępstw z Nienawiści Biura Kryminalnego Komendy Głównej Policji
• Eliza Rutynowska – Forum Obywatelskiego Rozwoju
• dr hab. Witold Klaus – Stowarzyszenie Interwencji Prawnej
• dr Konrad Pędziwiatr - Uniwersytet Warszawski - Ośrodek Badań nad Migracjami
• dr Krzysztof Liedel - Centrum Badań nad Terroryzmem - Collegium Civitas
• Jacek Mazurczak - ekspert Instytutu Bezpieczeństwa Społecznego
• Piotr Niemczyk - Uniwersytet SWPS
• Sandra Pertek - University of Birmingham
• Jacek Purski - Prezes Instytutu Bezpieczeństwa Społecznego
• dr Anna Tatar – Stowarzyszenie „Nigdy Więcej”
• Ewa Ostaszewska-Żuk – Helsińska Fundacja Praw Człowieka
• Omar Abdel Fattah - Przewodniczący Stowarzyszenia Studentów Muzułmańskich w Polsce
• Marta K. Nowak – dziennikaka portalu oko.press

Przedstawiciele Biura RPO:

• Dr hab. Adam Bodnar
• Marcin Sośniak – Zespół ds. Równego Traktowania BRPO
• Kacper Gwardecki - Zespół ds. Równego Traktowania BRPO