Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Zdarzają się sytuacje, że mimo braku przeszkód formalnych, do zawarcia małżeństwa przez osadzonego nie dochodzi. Np. gdy narzeczeni odbywają karę pozbawienia wolności w różnych jednostkach i administracja więzienna nie zgadza się na transport żadnego z nich.
• Wiele problemów pojawia się także, gdy ślub ma się odbyć poza murami więzienia.
• Rzecznik zwrócił się do Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z prośbą o rozważenie wydania bardziej szczegółowych wytycznych jakie powinny zostać podjęte, aby umożliwić zawarcie związku małżeńskiego na terenie jednostki penitencjarnej lub poza nią.

W kontekście pisma skierowanego przez Dyrektora Generalnego Służby Więziennej do Dyrektorów Okręgowych SW, które zawiera wytyczne w zakresie postępowania w przypadku zadeklarowania chęci zawarcia małżeństwa przez skazanego lub tymczasowo aresztowanego, Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę na kilka kwestii.

Rozpoznawane w Biurze RPO sprawy wskazują, że obecnie nie występuje problem niewyrażenia zgody na zawarcie związku małżeńskiego przez osoby pozbawione wolności. Zdarzają się natomiast przypadki, gdy mimo braku przeszkód formalnych, do zawarcia małżeństwa nie dochodzi np. w sytuacji, gdy po wyznaczeniu (za zgodą administracji więziennej, w porozumieniu z urzędnikiem stanu cywilnego) daty ślubu dwojga skazanych, jedno z nich zostaje przetransportowane do innej jednostki penitencjarnej.

Inna przeszkoda w zawarciu małżeństwa to odbywanie kary przez skazanych-nupturientów w różnych jednostkach penitencjarnych i brak zgody na przetransportowanie do jednej jednostki, w której mogłoby dojść do zorganizowania ceremonii zaślubin. Decyzja dyrektora jednostki penitencjarnej w przedmiocie przetransportowania przekłada się zatem w obu wskazanych sytuacjach na możliwość bądź brak możliwości zawarcia małżeństwa. Zdaniem Rzecznika administracja więzienna powinna podejmować działania, aby umożliwić osobie lub osobom pozbawionym wolności zawarcie związku małżeńskiego.

Niejednokrotnie skazany bądź tymczasowo aresztowany wnioskuje o zawarcie związku małżeńskiego poza murami więziennymi. Punkt 3 wytycznych Dyrektora Generalnego, stanowiący o postępowaniu w przypadku złożenia tego rodzaju prośby przez osadzonego, sformułowany jest bardzo ogólnie i brzmi: „decyzje winny być podejmowane zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami regulującymi wykonywanie kary i tymczasowego aresztowania”. Nie odpowiada zatem jednoznacznie na pytanie, w jakich sytuacjach odmowa udzielenia zgody na opuszczenie jednostki penitencjarnej na podstawie art. 141 a k.k.w. może zostać uznana za uzasadnioną i nienaruszającą art. 8 EKPC (prawo do prywatności), jak i art. 12 EKPC (prawo do zawarcia małżeństwa).

W ocenie Rzecznika należy rozważyć, w jakich okolicznościach możliwe jest zawarcie małżeństwa poza murami więziennymi pod konwojem, a także przewidzieć zasady dotyczące stosowania prewencyjnych środków przymusu bezpośredniego i np. rodzaju ubioru zarówno dla osadzonych, jak i konwojujących ich funkcjonariuszy SW (zwolnienie z obowiązku umundurowania).

Warto również zwrócić uwagę na kwestie organizacyjne, co do których standardy powinny zostać ujednolicone i sprecyzowane. Zdaniem Rzecznika należy uwzględnić specyfikę problemu, jakim jest rozstrzyganie w przedmiocie udzielenia tzw. przepustki losowej, organizacji poczęstunku po ceremonii zawarcia związku małżeńskiego, czy udzielenia osobie, która wstąpiła w związek małżeński, nagrody bądź ulgi w postaci widzenia w oddzielnym pomieszczeniu bez osoby dozorującej. Obecna treść przedmiotowych wytycznych Dyrektora Generalnego SW jest bowiem zbyt lakoniczna i nie wpłynie w żaden sposób na rozwiązanie dotychczasowych wątpliwości dyrektorów jednostek penitencjarnych związanych z organizacją ceremonii ślubu w świetle obowiązujących regulacji prawnych i standardów strasburskich.

W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Dyrektora Generalnego SW z prośbą o rozważenie wydania bardziej szczegółowych wytycznych w kontekście praktycznych działań, jakie powinny zostać podjęte przez administrację więzienną, aby umożliwić zawarcie związku małżeńskiego na terenie jednostki penitencjarnej lub poza nią.

IX.517.1603.2017