Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich wziął udział w konferencji: „Europa wobec wyzwań XXI wieku", zorganizowanej przez Oświęcimski Instytut Praw Człowieka
• Dyskutowano o kształcie politycznym, kulturowym i religijnym współczesnej Europy oraz - w tym kontekście o miejscu Polski
• Adam Bodnar mówił o tym, dlaczego wartości i rozwiązania systemowe są w UE tak ważne i jak dalece winny podlegać integracji i unifikacji

TEKST WYSTĄPIENIA RPO:

Czy Unia Europejska przetrwa jako „wspólnota praw i wartości”? Czy też będzie stawała się coraz bardziej zatomizowanym zbiorem „państw narodowych”, mających mniejsze lub większe kłopoty z praworządnością? 

Sądzę, że poszukiwanie odpowiedzi na tak postawiony dylemat należy wiązać z oceną umiejętności wykorzystywania unijnych instrumentów prawnych. Od początku stanowią one ważny  potencjał wspólnoty, jednak do tej pory nie musiała ona w bieżącej polityce wykorzystywać wszystkich jego możliwości. Dopiero mierząc się z kwestią przestrzegania standardów praworządności w Polsce, UE stanęła przed wyzwaniem  „przebudzenia” wielu swoich mechanizmów prawnych. Przypadek Polski spowodował konieczność sięgnięcia m.in. po procedury rządów prawa z art. 7 TUE, procedurę przeciwnaruszeniową z art. 258 TFUE, a także wymógł konieczność zwracania się przez sądy krajowe z pytaniami prejudycjalnymi dotyczącymi niezależności sądownictwa w Polsce.

Przypuszczać należy, że UE nie podjęłaby tak zaawansowanych działań, gdyby nie reakcja społeczna w Polsce, w tym solidarność przedstawicieli zawodów prawniczych, którzy konsekwentnie domagali się respektowania zasad konstytucyjnych. Wszystkie działania prawne i polityczne były też poprzedzone masowymi demonstracjami, aktami bezprecedensowej odwagi cywilnej, powszechnie wyrażanym oburzeniem na zmiany, które w wielu miejscach mogły zagrozić Polsce ponownym zepchnięciem do dawnych, autorytarnych czasów. W protestach uczestniczyli  zarówno ludzie cieszący się najwyższym autorytetem środowiskowym, jak i zwyczajni obywatele. Ten sprzeciw, powiązany z wielkim przywiązaniem do idei integracji europejskiej, stworzył legitymizację do działań organów i instytucji europejskich, a także podwaliny rozwoju patriotyzmu konstytucyjnego.

Jak wskazuje dr Maciej Taborowski (WPiA UW) w ostatnich latach Polska stała się swoistym „poligonem doświadczalnym”, jeśli chodzi o wykorzystywanie różnych procedur kontroli praworządności. Rodzi się jednak pytanie, czy to unikalne doświadczenie można będzie stosować w odniesieniu do innych państw członkowskich? Na ile przyczyni się ono również do kształtowania unijnego prawa i praktyki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego oraz Rady Unii Europejskiej?

Rozstrzygnięcie powyższych kwestii ma ogromnie ważne znaczenie dla przyszłości UE. Pamiętać bowiem trzeba, że w walce o praworządność nie chodzi wyłącznie o los kilkudziesięciu sędziów czy o ukształtowanie zasad prawnych funkcjonowania tej czy innej instytucji sądowej. Gra toczy się o to, aby znowu nie wyrósł nam jakiś rodzaj „żelaznej kurtyny” i nie oddzielił państw Europy Środkowej i Wschodniej od reszty Europy – na poziomie prawnym i mentalnym. 

RPO objął VI Forum honorowym patronatem. Partnerami konferencji są: Miasta Oświęcim, Biblioteka Galeria Książki w Oświęcimiu, Centrum Dialogu i Modlitwy w Oświęcimiu, Centrum Żydowskie w Oświęcimiu, Dom Spotkań z Historią w Warszawie, Fundacja na rzecz MDSM w Oświęcimiu, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, Stowarzyszenie Romów w Polsce, Wyższa Szkoła Bankowa w Chorzowie, Instytut Historii i Archiwistyki UP im. KEN w Krakowie.