Biuletyn Informacji Publicznej RPO

W Policji zostały podjęte działania mające na celu usprawnienie podejmowania interwencji policyjnych wobec osób z zaburzeniami psychicznymi – pisze wiceminister spraw wewnętrznych Jarosław Zieliński w odpowiedzi na wystąpienie RPO z 22 lipca 2016 roku (IX.517.2.2015) w sprawie przepisów regulujących postępowanie funkcjonariuszy Policji wobec osób z niepełnosprawnością psychiczną lub intelektualną,

11 sierpnia 2015 roku Komendant Główny Policji zatwierdził dokument. Uproszczona analiza problematyki podejmowania interwencji policyjnych wobec osób z zaburzeniami psychicznymi lub niekontrolującymi swoich zachowań z innych przyczyn.

Po konsultacji tej analizy został opracowany Harmonogram realizacji rekomendacji do wyników „Uproszczonej analizy problematyki podejmowania interwencji policyjnych wobec osób z zaburzeniami psychicznymi lub niekontrolującymi swoich zachowań z innych przyczyn", zatwierdzony przez Komendanta Głównego Policji 18 marca 2016 roku.

Koordynację wdrażania wymienionych rekomendacji przekazano Pełnomocnikowi Komendanta Głównego Policji do spraw Ochrony Praw Człowieka, zaś na szczeblu jednostek terenowych Policji - komórkom organizacyjnym  pionu prewencji.

Aspekt edukacyjny w omawianym obszarze powierzono Szkole Policji w Słupsku.

21 marca 2016 roku harmonogram został przekazany do KGP, komend wojewódzklch Policji, Komendy Stołecznej Policji, Centralnego Biura Śledczego Policji oraz szkół policyjnych w celu realizacji.

W  programie nauczania na kursie specjalistycznym w zakresie pełnienia służby w pomieszczeniach dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrzeźwienia oraz w policyjnych izbach dziecka podczas jednego z bloków tematycznych omawiane są zagadnienia dotyczące psychologicznych aspektów zachowań wobec osób z niepełnosprawnością fizyczną i psychiczną.

Przechodząc do postulatu Pana Rzecznika dotyczącego uzupełnienia załączników nr 2 i 3 do rozporządzenia w sprawie postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów poprzez uwzględnienie w treści pouczeń w nich zawartych uprawnienia wynikającego z art. 261 § 2 K.p.k. (tj. uprawnienia polegającego na zawiadomieniu innej osoby zamiast lub obok osoby najbliższej zatrzymanemu o fakcie zatrzymania) należy wskazać, że w ocenie KGP oraz Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji niewątpliwie uzupełnienia wymaga wzór pouczenia o uprawnieniach osoby zatrzymanej na podstawie art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy o Policji o to uprawnienie.

Warto przy tym dodać, że stosownie do art. 261 § 2 K.p.k. opisane zawiadomienie powinno być realizowane na wniosek zatrzymanego.

Natomiast uzupełnienie w tym zakresie wzoru pouczenia o uprawnieniach osoby zatrzymanej na podstawie art. 15 ust. 1 pkt 2a ustawy o Policji nie znajduje uzasadnienia.

Trzeba bowiem zwrócić uwagę na różnice sytuacji procesowej, w jakiej znajduje się ta osoba. Zatrzymanie penitencjarne jest realizowane w stosunku do osoby już skazanej, pozbawionej wolności, która na podstawie zezwolenia właściwego organu opuściła areszt śledczy albo zakład kamy i w wyznaczonym terminie nie powróciła do niego. W tym miejscu należy poddać w wątpliwość, że wobec osoby, która już została skazana, i wobec której wypełniona została prawnokarna procedura, nie zostało na wcześniejszym etapie zdiagnozowane, iż nie jest ona w stanie zrozumieć tej procedury ze względu na swój stan umysłowy bądź psychiczny.

Odrębną kwestią pozostaje propozycja w zakresie ustanowienia obowiązku informowania opiekuna osoby ubezwłasnowolnionej o zatrzymaniu i jego uprawnieniach. W opinii KGP zasady reprezentowania osób ubezwłasnowolnionych oraz zakres działań możliwych do podjęcia na ich rzecz wynikają z przepisów kodeksowych związanych z poszczególnymi czynnościami procesowymi. Osoba zatrzymana otrzymuje pouczenie o przysługujących jej uprawnieniach w związku z faktem zatrzymania. Zagadnienie realizacji tych uprawnień przez osobę ją reprezentującą (opiekuna, kuratora, rodzica) wynika z obowiązków ciążących na tych reprezentantach, dlatego też według KGP nie jest konieczne wskazywanie na nie w treści pouczenia zatrzymanego. Powyższe uprawnienia nie zostały ujęte także w treści wzoru pouczenia, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 czerwca 2015 r. w sprawie określenia wzoru pouczenia o uprawnieniach zatrzymanego w postępowaniu karnym (Dz. U.poz. 835).

Odnosząc się z kolei do postulatu Pana Rzecznika dotyczącego zmiany załącznika nr 1 do rozporządzenia w sprawie postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów, zawierającego wzór protokołu zatrzymania osoby, polegającej na nałożeniu na funkcjonariusza Policji doprowadzającego osobę zatrzymaną do jednostki organizacyjnej Policji obowiązku odnotowania w tym protokole, czy osoba zatrzymana należy do grupy osób wymagających szczególnego traktowania oraz wskazania z jakiego powodu trzeba zauważyć, że powyższa zmiana miałaby na celu zobowiązanie policjanta do dokumentowania spostrzeżeń odnośnie osoby zatrzymanej, której zachowanie wskazuje na pewne zaburzenia psychiczne bądź upośledzenie umysłowe.

W kontekście przedstawionej propozycji należy zauważyć, że rozwiązanie takie cechować się będzie dużym stopniem ocenności, a dopuszczalność jego wprowadzenia może budzić wątpliwości w kontekście zgodności z regulacjami zawartymi w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (t.j.: Dz. U. z 2016 r., poz. 922), jak również aktualnym zakresem obowiązków powierzonych funkcjonariuszom Policji do realizacji w ramach wykonywanych czynności służbowych.

Podkreślenia  wymaga przy tym, że aktualnie istnieją już unormowania, które mają na celu ustanowienie reguł, zgodnie z którymi następuje ocena stanu psychicznego osoby zatrzymanej.

W rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 13 września 2012 r. w sprawie badań lekarskich osób zatrzymanych przez Policję (Dz. U. poz. 1102), które reguluje tryb postępowania policjantów wobec osoby zatrzymanej w sytuacji, gdy osoba ta znajduje się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, określono także przypadki, w których osobę zatrzymaną poddaje się badaniu lekarskiemu. Wśród nich wskazano na konieczność przeprowadzenia badania, gdy z posiadanych przez Policję informacji lub z okoliczności zatrzymania wynika, że jest to osoba z zaburzeniami psychicznymi (§ 1 ust. 3 pkt 2 lit. d ww. rozporządzenia).

Po przeprowadzeniu badania lekarz wydaje zaświadczenie, w którym stwierdza się brak przeciwwskazań medycznych do przebywania takiej osoby np. w areszcie śledczym lub konieczność skierowania jej do podmiotu leczniczego. Tym samym już na wstępnym etapie czynności wykonywanych wobec osoby zatrzymanej następuje ocena jej stanu zdrowia przez osobę posiadającą niezbędne kwalifikacje w tym zakresie.

Ponadto warto zauważyć, że protokół zatrzymania osoby jest dokumentem sporządzanym z przeprowadzenia czynności zatrzymania i niewłaściwym byłoby dokonywanie w jego treści „osobistych" spostrzeżeń funkcjonariusza, co do stanu zdrowia fizycznego lub psychicznego osoby zatrzymanej.

Mimo posiadania wiedzy na temat symptomów chorób i niepełnosprawności psychicznej lub fizycznej policjant nie jest podmiotem właściwym do dokonywania takich ocen oraz określenia, czy zatrzymany jest osobą wymagającą szczególnego traktowania.

W przypadku, w którym stan zdrowia lub zachowanie się osoby zatrzymanej powoduje trudności w realizacji czynności zatrzymania i sporządzenia niezbędnej dokumentacji, istnieje możliwość dokonania stosownej adnotacji w protokole zatrzymania osoby w rubryce przeznaczonej na oświadczenia policjanta prowadzącego czynność. Ponadto w sytuacji, gdy osoba zatrzymana swoim zachowaniem wykazuje symptomy świadczące o ewentualnej niepełnosprawności psychicznej, fizycznej lub innych zaburzeniach powodujących trudności w kontakcie z nią i prowadzenie czynności, fakt taki funkcjonariusz może odnotować w notatce służbowej z czynności zatrzymania. Nie jest jednak zasadne nakładanie na funkcjonariuszy Policji obligatoryjnego sporządzania oświadczeń o spostrzeżeniach na temat zaburzeń psychicznych lub upośledzeń umysłowych osoby zatrzymanej.

Należy również dodać, że w omawianym wzorze protokołu zatrzymania przewidziana jest rubryka na oświadczenia osoby zatrzymanej o stanie zdrowia, z uwzględnieniem opisu i przyczyn ewentualnych obrażeń. Co istotne, fakt badania i powód badania osoby zatrzymanej w trybie rozporządzenia w sprawie badań lekarskich osób zatrzymanych przez Policję podlega odnotowaniu w protokole osoby zatrzymanej.
IX.517.2.2015